جوان – آغاز زمینه سود جمعیتی دوم در ایران
سافتی من –
پنجره جمعیتی یکی از موضوعات مهمی است که طی سالهای اخیر مطالعات زیادی نیز درباره آن و تأثیرش بر اقتصاد انجام شده است. طبق یافتههای علیاکبر محزون در مقاله «پنجره جمعیتی، انتقالات اقتصادی نسلی و چشمانداز سود جمعیتی اول و دوم در ایران»، طبق «نظریه اول گذار جمعیتی» که تحولات حجم، رشد و ساختار سنی جمعیت جوامع را تبیین میکند، در ایران این گذار به مرحله سوم، یعنی کاهش توأم نرخ باروری و نرخ مرگ و میر رسیده و ساختار سنی جمعیت در مرحله میانسالی قرار گرفته است. در چنین شرایطی، با رسیدن سهم جمعیت مولد یا بالقوه فعال از نظر اقتصادی (سهم جمعیت ۱۵ تا ۶۴ ساله) به میزانهای حداکثری خود، یعنی حدود ۷۰درصد کل جمعیت کشور، «پنجره فرصت جمعیتی» در ایران فراهم شده و به فعل در آمدن این فرصت، مستلزم توجه ویژه به نقش تغییرات ساختار سنی در «چرخه عمر اقتصادی» و سیاستگذاری و برنامهریزی شایسته، برای بهرهگیری هرچه بیشتر از آن است. سود جمعیتی طی دو مرحله اتفاق میافتد که «سود جمعیتی اول» به دوران به حداکثر رسیدن نیروی کار و رشد مثبت «نسبت حمایت» مرتبط است و «سود جمعیتی دوم» به افزایش «بهره وری نیروی کار» و دوران سالمندی جمعیت و افزایش انگیزه پسانداز در میان این بخش از جمعیت مربوط است. طبق این یافتهها، زمینه سود جمعیتی اول به مدت حدوداً ۴۰سال از اواسط دهه ۱۳۶۰ تا اواسط دهه ۱۴۱۰ فراهم شده است. همچنین طبق نتایج به دست آمده، در مقاطع میانی دوره زمانی مذکور تا بیشینهای حدود ۳/۲ درصد از رقم مربوط به رشد اقتصادی ایران (بدون در نظر گرفتن تأثیر سایر عوامل) به سود جمعیتی اول اختصاص داشته است. پس از این دوره، زمینه سود جمعیتی دوم در ایران آغاز میشود. نکته حائز اهمیت این است که هیچیک از دو مرحله سود جمعیتی، به خودی خود رخ نمیدهد و اساساً شرایط بالقوهای است که صرفاً با سیاستگذاری و برنامهریزی مؤثر و متناسب با هر دوران میتواند به فعل درآید. همچنین طبق بخشی از مقاله پژوهشی «برآورد و تحلیل نخستین سود جمعیتی در ایران»، «با وجودی که ایران را باید در زمره کشورهای متأخر در گذار جمعیتی محسوب کرد، اما میزان و سرعت بالای کاهش سطح باروری موجب شده است که مرحله پنجره فرصت جمعیتی، بالنسبه زودتر آغاز شده و طول آن کوتاهتر شود. چنانچه افزایش در نسبت جمعیت حمایتکننده (۶۴- ۲۰ ساله) یا نسبت حمایت واقعی را مبنای تعیین این دوره در نظر بگیریم، این مرحله کمتر از نیم قرن، از آغاز دهه ۱۳۷۰ تا دهه ۱۴۱۰ به طول خواهد انجامید. برخی پژوهشها طول دوره را براساس خود نسبت حمایت و نه افزایش آن تعیین کردهاند.» این مقاله تأکید کرده است: «پنجره فرصت جمعیتی تنها تا جایی به رشد اقتصادی کمک میکند که با رشد جمعیت حامیان همراه باشد. به عبارت کوتاهتر، تنها بالابودن نسبت جمعیت در سن کار برای ایجاد چنین مزایایی کافی نیست، بلکه رشد این جمعیت است که حتی با ثابتبودن رشد بهرهوری میتواند برای اقتصادها مفید باشد.»
∎